Enigszins verwonderd zat ik naar de bedrijfsvideo te kijken van Anbang, de eigenaar van Vivat, voorheen SNS Reaal. Een fantastische video natuurlijk, vol met indrukwekkende shots en mooie volzinnen. Een topproduct van Westerse marketing, leek mij. Je realiseert je hoe dit soort video’s – van al die grote internationale bedrijven – op elkaar zijn gaan lijken. Overal worden min of meer dezelfde grote woorden gebruikt. Wat je een vreemd gevoel geeft: word ik belazerd? Is dat geloofwaardig?
Ik moest terug denken aan mijn jaren bij ABNAmro toen ik de “DG” (directeur generaal) van de divisie automatisering vroeg of iemand het zou merken als op het rode dak van het computercentrum in Amstelveen ineens niet meer ABNAmro zou staan, maar Melkunie. Zou iemand er anders door gaan werken in dat computercentrum? Hij keek me verbaasd aan en zei: vermoedeljk niet. Daar lieten we het bij.
Anbang heeft westerse marketing ingeschakeld om te verwesteren maar de vraag is en blijft welke identiteit er achter die door de marketing zo opgepoetste internationale buitenkant zit. Een vraag die niet alleen Nederlandse medewerkers van Vivat zich stellen (één derde van het personeel moet eruit), maar net zo goed toezichthouders als AFM en DNB en de Chinese toezichthouders.
Spannend wordt het als we ons realiseren hoe groot de tegenstelling is als de oosterse en westerse mentaliteit – beide in al haar eigen diversiteit – in ondernemingsverband tot samenwerkingsafspraken moeten komen. Meer specifiek: als westers Kapitalisme en oosters Confucianisme ‘tegenover elkaar’ komen te staan in één onderneming en wat belangrijk is: op alle ‘systeemniveaus’.
Om dat woord systeem draait eigenlijk alles: het systeem waarin we ons verhouden tot elkaar. Maar voordat we dat begrip systeem verder uitdiepen, eerst een blik op de verschillen:
Opvattingen over de grote verschillen tussen de Chinese en Westerse cultuur
Fons Trompenaars zei het zo (FD 14 september 2015): “Een typisch Nederlandse bestuursvoorzitter kan volgens de consultant niet functioneren onder de vleugels van Chinese bazen. ‘Heb je het idee dat je de macht hebt, maar zit er een Chinees boven je? Forget it.’ De kloof tussen de Chinese en Nederlandse manier van zakendoen schrijft de consultant toe aan een verschillend gevoel voor context. ‘Nederlanders zijn direct. Ja is ja. En je praat bij wijze van spreken op dezelfde manier tegen je baas als over je baas. Een Chinees kan in de wandelgangen met collega’s heel grof praten over zijn baas, om in de vergaderzaal moeiteloos over te stappen naar een toon vol respect en ontzag. Die twee contextniveaus mixen niet, Nederlanders en Chinezen snappen elkaar niet.’ Verder draait het bij Chinezen nog meer dan in andere culturen om macht en relaties, vertelt Trompenaars. ‘Je moet veel tijd besteden aan het opbouwen van een relatie met de Chinezen.’
(NRC.nl 11 mei 2016) Uit het voornemen Anbang door te lichten, blijkt dat de Chinese autoriteiten ook niet precies weten wie de kapitaalverschaffers zijn achter oprichter en president-directeur Wu Xiaohui. Enkele grote staatsbedrijven behoren ertoe, maar over de identiteit van een hele reeks andere investeerders doet Anbang geheimzinnig….In de Chinees talige media in Hongkong wordt gespeculeerd dat vooraanstaande ‘rode families’ tot de geldschieters behoren….
(Insurance march 17, 2016) “They’re very, very tough negotiators,” says one person who has dealt with the Chinese group. “They will wear you down. They’ll push and push on every point. If they don’t like something, they start speaking Chinese. And, if you disagree with something they say, they say it’s the Chinese way. They grind on every point.”
Het systeem waarin we ons verhouden tot elkaar: systeemdenken
Laat me mijn schets geven van het systeemdenken dat verantwoordelijk is voor wat de hierboven cursief gedrukte teksten ons vertellen. Je wordt klein als je gaat begrijpen hoe groot dit onderwerp eigenlijk is. Mijn schetsen zijn met andere woorden maar kleine notities die gaan over onmetelijk grote gebieden van kennis en bewustzijn. Ik laat me graag corrigeren op wat ik hieronder schrijf door mensen die er meer van weten dan ik en verwelkom de dialoog hierover.
Voor mij betekent systeemdenken dat ik een systeemperspectief hanteer. Dat wil zeggen: ik kijk naar organisaties als levende organismen (in biologische taal) of levende systemen (in de taal van sociale dynamica).
Met systeem in meer formele zin bedoel ik de regels van het spel waarin we ons verhouden tot elkaar.
In materialistische zin drukken we verhoudingen uit in verschillen in tijd, afstand, hoeveelheid. Op dat moment zijn het uitingen geworden van hoe we ons verhouden tot elkaar.
In immateriële zin drukken we die verhoudingen uit in overeenkomsten: dat wat verbindt en dat wat uniek maakt. Dat zijn onze intenties.
De sprong naar de businessrealiteit: wat we met onze zintuigen waarnemen van ondernemingen – de objectieve feiten – zijn uitingen van die ondernemingen. De intenties achter die uitingen blijven verborgen, maar zijn altijd majestueus aanwezig.
We kijken dus naar ondernemingen die levende sociale systemen zijn met het immateriële vermogen tot waarnemen, gewaarworden, ervaren en herinneren: soft skills. Ondernemingen die tegelijkertijd levende productiesystemen zijn met het vermogen tot materieel maakbaar presteren: hard skillls.
Uitingen van ondernemingen worden worden bepaald door de intenties van die ondernemingen.
Intenties hebben een culturele historie. Westers Kapitalisme en Oosters Confucianisme representeren volkomen verschillende cultuur-historische paden. Elk met hun eigen overgangen naar een nieuwe tijd. Elk onderdeel van de grote stroom van veranderingen. Bij ons in het westen zie je deze gedachtegang bijvoorbeeld terug in de christelijke filosofie van de jezuïet Teilhard de Chardin die een derde weg zag tussen de oosterse cyclus en de westerse climax.
Laat me een paar drastische vereenvoudigingen maken om duidelijk te maken wat ik bedoel en misschien raak ik onbedoeld snaren in al mijn onkunde, vergeef me dat dan:
Groei is in het oosten van oudsher een begrip dat stoelt op de natuurlijkheid van de dingen en het bewuste leven in die natuur. Het is de kern van systeemdenken. Je groeit in het bewustzijn van dat leven, op alle systeemniveaus, dus ook het individuele niveau. Elk individu heeft zijn pad, zijn leerweg. Daarom is in het oosten leraarschap belangrijk en daarom zijn identiteit en cultuur leidend: ze symboliseren groei als datgene wat geleerd wordt. Kennis in zichzelf is niets als er geen sociaal-culturele betekenis mee verbonden is.
Terwijl in het westen van oudsher alleen de neerslag van die identiteit en cultuur telt, de objectieve kennis, dus kennis als ding. Daarmee: de prestaties van het individu en van de kapitalistische onderneming. Groei van de onderneming is concurrerende groei, expansie, verovering, overheersing. Groei van het individu is jezelf waarmaken, voor jezelf opkomen, er durven te staan.
In de hierboven gegeven grove versimpeling vergeet ik ‘eventjes’ de prachtige culturele prestaties in het westen. Denk aan de unieke historische prestaties die bijvoorbeeld Duitsland geleverd heeft op het gebied van de filosofie en de muziek. Denk ook aan de monsterachtige en primitieve bloedbaden die mensen aanrichten in het oosten. Boeddhisten en Confucianisten zijn geen heiligen, net zo min als Kapitalisten alleen maar rovers zijn.
De practische consequentie van al dit gefilosofeer: of je nou het nou over een begrip als risico hebt, of een begrip als hiërarchie, Chinezen en Nederlanders hebben er volkomen verschillende invullingen van. Dat geldt voor alle begrippen.
Er bestaat internationaal nog geen ‘framework’ om dit soort fundamentele verschillen in de interpretatie van een begrip te overbruggen. Tegelijk: dat is wel wat we als YX Company aanbieden nu.
In Chinese (Confuciaanse) optiek is hiërarchie gebaseerd een systeem van ethiek en gedrag dat de verplichtingen van mensen naar elkaar toe baseert op hun onderlinge relatie. In Kapitalistische optiek is hiërarchie gebaseerd op de macht van het kapitaal. De dialoog tussen Chinezen en Nederlanders hierover gaat een hele kluif worden.
Het oosten zal de competentie moeten ontwikkelen om antwoord te kunnen geven op de objectieve, rationele stellingname door het westen dat in termen van plannen en gevolgen denkt.
Het westen zal de competentie moeten ontwikkelen om antwoord te kunnen geven op de subjectieve, systemische stellingname door het oosten dat in termen van wijsheid en oorzaken denkt. Het is het verschil tussen ervaren en doen.
Het oosten heeft een blinde vlek voor individuele KPI’s en hard-controls en je ziet dan ook dat het oosten dit westerse systeem nu in haar eigen cultuur aan het ingevoeren is. Dat is het ‘verwesteren’.
Het westen heeft een blinde vlek voor sociale KSI’s: kritische sociale indicatoren en soft-controls en je ziet dan ook dat oosterse systeemdenken nu in de eigen westerse ondernemingscultuur wordt ingevoerd. Dat is het ‘veroosteren’.
West meets East & East meets West. Dat proces is allang aan de gang. Wat je erbij moet vertellen is dat de veroostering en verwestering elk hun eigen tegenstelling in zich dragen, juist omdat ze niet eigen zijn. Het zijn genetisch als het ware lichaamsvreemde activiteiten. Er ontstaat een verhardingsproces waar ik in de volgende blog op terug kom.
De enige stap die we nog moeten zetten is: beide culturen met én KPI’s én KSI’s te laten werken.
