“Het immuunsysteem van een organisatie moet organisatie-schimmel voorkomen”
Het nieuws blijft binnenstromen
- De Panama Papers is het grotere nieuws van de afgelopen tijd.
- De Franse econoom Gabriel Zucman schat in zijn boek The Hidden Wealth of Nations dat 8% van de mondiale rijkdom zich in belastingparadijzen bevindt, $7600 mrd. Overheden wereldwijd zouden jaarlijks €200 mrd aan belastinginkomsten mislopen door niet aan de fiscus gemelde buitenlandse banktegoeden.
- Mitsubishi blijkt – in een nieuw auto-schandaal na Volkswagen – al 25 jaar te sjoemelen met tests voor het brandstofverbruik.
- Fraude bij de Rijksuniversiteit Groningen die decennia schering en inslag was.
- En blijken minstens honderd malafide belastingadviseurs te frauderen met de belastingaangiftes van hun klanten.
- ’Het is een team-effort waar ik nog steeds trots op ben.’ zegt voormalig SNS-directeur Buck Groenhof in zijn laatste woord voor de Utrechtse rechtbank over de resultaten van zijn werk tussen 2009 en 2013 bij vastgoedbank SNS Property Finance. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) leidde Groenhof een omkopingscircuit bij de bank. ’De organisatie werd kwetsbaar’ door het verborgen smeergeldcircuit, betoogt het OM. In totaal zouden de verdachten 2,3 mln euro door oplichting aan SNS Property Finance hebben onttrokken tussen 2009 en 2013, en dit vervolgens onderling hebben verdeeld.
- Rabobank is op zeer bedenkelijk niveau in het nieuws met haar afdeling Bijzonder Beheer die zich jaren als criminele organisatie heeft gedragen.
Topman Tetsuro Aikawa van Mitsubishi zei niet te weten waarom zijn medewerkers de zaak hebben bedrogen.
Omdat RUG-medewerkers en klusbedrijven meeprofiteerden kon het hoofd van de afdeling Technisch Beheer zijn gang blijven gaan.
In een brief met het opschrift ‘Confidentieel’ die het hoofd bankentoezicht, Maarten Gelderman, en het hoofd expertisecentrum, Wijnand Nuijts, van DNB op 4 juni 2014 aan de directie van Propertize stuurden, concludeert de toezichthouder: de voormalige vastgoedbank van SNS heeft zeker nog anderhalf jaar na haar noodgedwongen nationalisatie geen benul. ‘Een inschatting van de omvang en de mogelijke ernst van de situatie is dan ook nog niet, geredeneerd vanuit het oogpunt van integriteit, met redelijke mate van zekerheid te maken.’ (FD 18 maart jl.).
De schimmel voedt zich met de organisatie
Als ziekmakende micro-organismen ons lichaam binnendringen en herkend worden door ons afweersysteem, spreken we van besmetting. Als dat afweersysteem (of immuunsysteem) de aanval van buiten niet aankan en de ziektekiemen zich vermenigvuldigen en verspreiden, spreken we van infectie en daarna ontsteking.
Stel dat een organisatie last heeft van een schimmelinfectie met zichtbare ontstekingen: op duidelijke ‘coördinaten’ in de organisatie heeft zich aantoonbaar fout gedrag ontwikkeld. Aantoonbaar wil zeggen dat je volgens objectieve maatstaven hebt geconstateerd dat hard controls of zelfs de wet zijn overtreden. Het afweersysteem (immuunsysteem) van de organisatie – moet je dan achteraf vaststellen – was niet opgewassen tegen de lichaamsvreemde elementen (intenties) die het organisatielichaam binnendrongen.
Zoals de voorbeelden hierboven aantonen gaat het niet om incidenten maar om een patroon: er ontwikkelt zich een cultuur van verkeerd gedrag.
De mensen met dat geconstateerde foute gedrag vormen een deelsysteem: de schimmel. De schimmel zit ‘in’ de organisatie en werkt met de organische bouwstenen van de organisatie. De schimmel voedt zich met de energie van het gastsysteem ten behoeve van het eigen voortbestaan. Per definitie gaat schimmelgroei ten koste van de groei van de gastheer: de wereld, het politieke en sociale systeemsysteem, de onderneming.
Van Rey heeft ook goede dingen gedaan, aldus het OM. Van Rey laat zich dus niet zomaar even identificeren met schimmel. Je loopt hier op tegen de klassieke macro-micro-overgang. Schimmel is een macro ding. Van Rey heeft het volste recht zich zelf tegen dat beeld te verdedigen, een micro ding.
Maar let op: dan gaan juist de micro-dingen spelen die van Rey zijn voorgelegd en niet de macro-dingen waarop hij een beroep doet.
Als je de schimmel niet stopt, rot de organisatie weg. In de natuurkunde is dat een wet:
In een geïsoleerd systeem neemt de wanorde toe, totdat een maximum bereikt is; dit komt omdat wanorde veel waarschijnlijker is dan orde. Schimmel gebruikt die wanorde ten behoeve van eigen doeleinden. Per definitie daarmee de wanorde van het grotere systeem vergrotend. Daarmee het vermogen van het grotere systeem verkleinend om productief te zijn en waarde te genereren. Wanorde is dus niet een eigenschap van de schimmel, maar van het gastsysteem en dus de organisatie. Hoe groter de wanorde, hoe meer de schimmel kan voortwoekeren, hoe minder bruikbare energie door zo’n systeem geleverd kan worden.
Misschien is van Rey een rotte appel: dat is dan het oordeel van de rechter. Waar het om gaat is dat het systeem ziek is: het afweersysteem van de organisatie staat toe dat zich schimmels ontwikkelen. ‘Iedereen doet het’ zie je van Rey wanhopig uitroepen, alsof je geen eigen integriteit of moraliteit zou moeten of kunnen hebben. Want ja: er is een eigen moreel kompas, met nadruk op eigen.
De prangende vraag uiteraard: hoe komt het dat ‘iedereen het doet’, zoals van Rey zegt? Wie is iedereen? Veel van wat iedereen doet is toch juist ‘goed’? Wanneer is wat iedereen doet ‘slecht’?
In de politiek, bij de toezichthouders en in de besturen van ondernemingen ontwikkelen zich constant patronen van houding, gedrag en denken. We hebben alleen geen idee over wat zich ontwikkelt, omdat we het niet meten en dus niet weten.
Waar het om gaat is dat je patronen als (on)gewenst of (on)gezond moet kunnen definiëren: je moet die patronen kennen en er wat van vinden. Je hebt organisatie-diagnostiek nodig en daarvoor bestaan professionele instrumenten. Met de informatie uit deze instrumenten kun je het immuunsysteem van een organisatie afstellen op wat buiten de deur moet worden gehouden aan ontwikkelingen. Of omgedraaid: zodanig afstellen dat in de eigen organisatie bepaalde ontwikkelingen niet kunnen voorkomen, omdat je met elkaar vindt dat die ontwikkelingen de identiteit van de organisatie en het vermogen om optimaal te renderen aantasten.
Ingewikkeld? Nee hoor: dat zijn soft controls (en daar gaat een andere blogserie over).
Hoe kom je tot de selectie van foute of goede patronen?
Het enige antwoord is: benchmarks en normen. Simpel te verkrijgen met onderzoek.
